مشيئة الله
( Allah’ın Dilemesi )
Meşietullah tamlaması,
Allah’ın istemesi, Allah’ın dilemesi, Allah’ın arzulaması anlamına geliyor. Bu
ifade Kur’an-ı Hakim’de farklı zaman kalıpları ve kombinasyonlarla
kullanılıyor: Allah isterse, Allah isteseydi, Allah’ın istediği, Allah’ın
istemesi, Allah’ın istediği şey, Allah’ın istediği kimse gibi.
Meşietullah’ın yanında meşietülinsandan da
bahsetmek gerekiyor. İnsan bu dünyaya hür irade ile donatılarak sınav için
gönderilmiş bir varlık. Sınavın selameti için insanın özgür olması gerekiyor.
İnanan bir insan özgürlüğünden vaz geçebilir. Ama cehenneme giden bir insanın
hak ettim itirafı için özgürlüğünü yaşaması gerekir. Allah kimseye zerre kadar
zulüm yapılmayacağını belirtiyor.
Kur’an-ı Hakimi okurken, anlamaya
çalışırken onu hayatın merkezinde, üç boyutlu düşünmek gerekiyor. Onu, Mushafın
sayfası gibi tek boyut üzerinden okuyarak doğru anlamak mümkün değil. Esbab-ı
nüzul ilmi bu nedenle önemlidir. Kur’an-ı Kerimin üç boyutlu simülasyonunu
oluşturmamıza yardım eder. Okuduğumuz ayetin anlamını: Kim demiş? Kime demiş?
Niçin demiş? Ne zaman demiş? soruları ile anlamamızı sağlar. Ayetin bağlamını
belirginleştirir.
Kur’an-ı Hakimi okurken dikkat edilmesi
gereken başka bir husus onun hitabi bir metin olduğunu hatırdan çıkarmamaktır.
O masa başında yazılmış bir kitap değildir. Hayatın ortasında, mücadele
içerisinde 23 yılda peyderpey indirilmiş bir kitaptır. Ve hitap usulü ile
indirilmiştir. Bu nedenle hitabın muhatabının iyi bilinmesi gerekir. Eğer
muhatap iyi bilinmezse metnin doğru anlaşılması mümkün olmaz.[1]
İslam Tevhid dinidir. İnançta, düşüncede,
eylemde hayatın her alanında tevhid. Kur’an-ı Kerimi anlama çabasında da
tevhidi bakışı korumak gerekir. Tevhidi bakış Kur’an-ı Kerimi kendi bütünlüğü
içinde ele almayı gerektirir. Bir konuyu diğer ayetlerin ışığında anlamaya
çalışmayı gerektirir. Bir konuyu diğer ayetlerden soyutlayarak, ayeti de
bağlamından soyutlayarak doğru anlamak mümkün olmaz.
Dikkat edilmesi gereken bir diğer husus
Kur’an-ı Kerimi asr-ı saadetteki yalınlığı ile anlama çabası taşımaktır.
Zihnimizi sonraki dönemlerin yönlendirmesinden, şekillendirmesinden arındırarak
en yalın haliyle anlama çabası içinde olunmalı.
Bu girişi, meşietullah ifadesinin ve
ifadenin geçtiği ayet-i kerimeleri doğru anlaşılmasına katkı sunması amacı ile
yaptık.
Meşietullah ifadesi Kur’an- Hakim’de
birkaç farklı formda kullanılır. Bu formlarla ilgili tüm ayet-i kerimeleri
zikretmek mümkün ama gerekli değil. Her form ile ilgili yeterli sayıda ayet-i
kerime eşliğinde konuyu anlamaya çalışacağız.
هو الذي يصوركم في الارحام كيف يشاء‘’ Al-i İmran Suresi, 6. Ayet. “ O, sizi rahimlerde
nasıl isterse öyle şekillendirendir.”
قال كذلك الله يخلق ما يشاء ‘’ Al-i İmran Suresi, 47. Ayet. “ … öyle dedi. Allah dilediğini yaratır.”
‘ قل ان الفضل بيد الله يؤتيه من يشاء ‘Al-i İmran Suresi, 73.
Ayet. “ Üstünlük Allah’ın elindedir. Onu dilediğine verir de.”
‘ و لكن الله يجتبي من رسله من يشاء ‘Al-i İmran
Suresi, 179. Ayet. “ … ama Allah resullerinden dilediğini seçer. “
‘ ولكن ينزل بقدر ما يشاء ‘ Şura Suresi 27. Ayet “ ama Allah yağmuru istediği
miktarda indirir.
‘ لله ملك السماوات و الارض يخلق ما يشاء ‘ Şura Suresi 49. Ayet. “ Göklerin ve yerin
mülkiyeti Allah’ındır. Allah dilediğini yaratır. “
‘ ان يشاء يذهبكم يات بخلق جديد ‘ İbrahim Suresi 19. Ayet. “ Eğer Allah dilerse
sizi yok eder ve yeni bir varlık yaratır.”
Meşietullah ile ilgili bu formdaki ayet-i
kerimeler Allah’ın evrende mutlak otorite sahibi olduğunu ve istediği gibi
tasarrufta bulunduğunu belirtir. Yukarıdaki ayetler ve bu formda gelen
ayetlerde meşietullah ve meşietulinsan arasında bir kesişme olmadığından insanın
özgürlüğü ile ilgili bir kısıtlamada hissedilmemekte.
Kelam kitaplarında Allah’ın fiilleri
ve hikmet çerçevesindeki tartışmaları bir kenara bırakıp meşietullah ile ilgili
diğer formdaki ayet-i kerimelere geçelim.
‘ خالدين فيها ما دامت السماوات و الارض الا ما
شاء ربك ان ربك فعال لما يريد ‘ Hud Suresi 107. Ayet-i Kerime. ‘ Cehennemdekiler yer ve gök var oldukça
–sadece Allah’ın dilemesi hali başka- ebediler olarak oradadırlar. Çünkü Rabbin
her zaman dilediğini yapandır.’ Hud Suresi 108. Ayet. Aynı ifadeleri
cennetlikler için ifade eder.
‘ ما كان لياخذ اخاه في دين الملك الا ان يشاء
الله ‘ Yusuf Suresi Ayet-i Kerime 76. ‘
Melikin dinine göre kardeşini– sadece Allah’ın dilemesi hali başka - alma
imkânı yoktu .’
‘ وما يكون لنا
ان نعود فيها الا ان يشاء الله ربنا ‘ A’raf Suresi 89. Ayet-i Kerime. ‘ Bizim için– sadece
Allah’ın dilemesi hali başka – ona eski dine dönüş ihtimali yoktur. ‘
Yukarıdaki ayet-i kerimeler dikkatle
okunduğunda meşietullah ifadelerinin kâfirlerin umutlarının kesilmesi için
getirildiği görünür. Müslümanlar cennette, kâfirler cehennemde
Allah dileyene kadar kalacak, sonra hayat son bulacak anlamında değil. Ya da
Allah izin verirse tekrar küfre döneriz yoksa dönmeyiz anlamında da değil. Bunların mümkün olmadığı, her şeyin maliki
Allah’ın bunları istemeyeceği dolayısıyla gerçekleşmesinin mümkün olmadığını teyit
etmek için yukarıdaki ifadeler kullanılmış. Tireler arası cümleciği mealen şu şekilde
ifade etmek de mümkün :- sadece Allah’ın dilemesi hali başka ki, Allah zaten
istemez-
‘ ولا تقولو لشيء اني فاعل غدا.الا ان يشاء
الله ‘Kehf Suresi 24. Ayet-i Kerime. ‘ Bir iş için
– Allah’ın istemesi ile - yarın yapacağım deyin.’ Ayet-i Kerime adab ile
ilgili bir ifade içeriyor. Yukarıdaki formun olumlu hali olarak
değerlendirilebilir. ‘ Allah’ın istemesi ile Allah’ın izni ile yarın yaparım ‘
anlamında kullanılmıştır. Yoksa ‘ Allah isterse yaparım ‘ anlamında değil.
. لو- ان şart edatları ile başlayıp ‘ şayet Allah dileseydi ‘,
‘eğer Allah isteseydi’ ifadesi barındıran ayet-i kerimeleri başka bir form
olarak değerlendirebiliriz.
‘ و لو شاء ربك لجعل الناس امة واحدة ‘ Hud Suresi 118. Ayet-i Kerime. ‘ Rabbin
dileseydi insanları tek bir ümmet yapardı.’ Bu formdaki ayetler insanların
inanç özgürlüğüne sahip olduklarını Allah’ın insanların yanlış tercihlerini
zorla değiştirmediğini belirtiyor. Allah’a yönelen insanlara Allah’ın
yardımının bunun dışında olduğunu söylemeye gerek yok.
Meşietle ilgili ayetlerin bir kısmı insanın
meşieti ile ilgili. Bu formda gelen ayetlerin insanın özgürlüğünü ve
yaptıklarından bu nedenle sorumlu olduğunu ifade eder.
‘ و قل الحق من ربكم فمن شاء فليؤمن ومن شاء
فليكفر ‘Kehf Suresi 29. Ayet-i Kerime. ‘ Hak Rabbinizin
katındandır de. Artık kim dilerse inansın, kim de dilerse inkâr etsin.’ Bu
özgürlük sebebi ile iyiler mükâfatı, kötüler de ikabı hak ederler.
Son form olarak da aşağıdaki ayet-i
kerimeleri örnek verebiliriz. Diğer örneklerden farklı olarak insan özgürlüğünü
sınırlayacak biçimde çevirilerini çokça okuduğumuz ayetler
‘ كلا انها تذكرة فمن شاء ذكره وما يذكرون الا
ان يشاء الله ‘ Müddesir
Suresi 53.54.55. Ayet-i Kerimeler. ‘ Hayır öyle değil, o bir öğüttür. Kim,
isterse öğüt alır. Allah’ın dilemesi hali başka, onlar kendi istekleri ile
öğüt almaz .‘
‘ ان هو ذكر للعالمين لمن شاء منكم ان يستقيم
وما تشءؤون الا ان يشاء الله رب العالمين ‘ Tekvir Suresi 67.68. 69. Ayet-i Kerimeler. ‘ âlemler
için bir öğüttür. Sizden doğru yola girmek isteyen için. Ama siz zaten, âlemlerin
Rabbi Allah’ın istemesi hali başka, kendi isteğinizle öğüt almazsınız.’
Kur’an-ı Kerimin hitabi bir metin
olduğunu söylemiştik. Bu tür metinlerde hitabın muhatabı önemlidir. Muhatabı
yanlış yerde aramak metni yanlış anlamaya sürükler. Zihni yönlendirir. Müddesir
Suresinde, onlar zamiri kullanılmıştır. Onlar kimlerdir? Peygamberin (
S.A.V.) tüm muhatapları mı? Yâda tüm insanlar mı? Elbette onlardan kastedilen
Peygamber döneminde yaşayan insanların bir kısmıdır. Bunlar kâfirlerdir. Bunlar ancak Allah’ın
istemesi ve dolayısıyla zorlaması ile öğütten yararlanabilir. Ama Allah bunu
istemez. Onların meşietini ellerinden alarak özgürlüklerini ortadan kaldırmaz.
Yoksa anlam Allah istemekçe, Allah dilemedikçe onlar öğüt almaz şeklinde
anlaşılamaz.
İkinci ayette aynı mantık ile ele
alınmalıdır. Tekvir Suresinde ise siz zamiri kullanılmıştır. Siz zamiri aynı
şekilde tüm insanları mı yoksa Peygamberin ( S.A.V.) muhataplarının bir
bölümünü mü kapsamaktadır. Elbet de bir bölümünü.
İnsanların
bir kısmı Kur’an-ı Kerimi okuyarak, akıl ederek öğüt alır. Bunlar özgür
iradelerini bu şekilde kullanır. Bunlara diyecek bir şey yok zaten.
İnsanlardan bir kısmı ise öğüt almaz. Öğüt
almak istemez. Bunlar ancak Allah zorlarsa öğüt alırlar. Bu durum imtihan
güvenlini zedelediğinden Allah bunu zaten istemez.
Ayet-i Kerimeler, Allah’ın insanların
tercihlerine, insan özgürlüğüne değer ve önem verdiği için zorla
değiştirmediğini, şayet istese değiştirebileceğini vurguluyor. İnsanların inkâr kararlılıklarını imana
döndürmek Allah için elbette kolaydır. Ancak, Ayetlerin vurguladığı anlamın tam
aksine sanki Allah istemese insanın iradesi hiçbir işe yaramaz şeklindeki
çevirisi ilginç.
الله اعلم بمراده
[1] Daha geniş bilgi için bakınız: Mustafa YILDIZ, Son
Mesaj Kur’an-ı Kerim ve Gerekçeli Türkçe Meali
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder